اشخاص در حوزه‌های مختلف به ایجاد ارتباط و همکاری با افراد دیگر احتیاج پیدا می‌کنند و این امر ممکن نمی‌شود مگر اینکه قراردادی اصولی و صحیح با رعایت تمامی اجزای قرارداد میان آنها ایجاد شود.
قرارداد در معنای حقوقی آن، نوعی توافق الزام‌آور بین افراد است که تکالیف و حقوق طرفین آن را مشخص می‌کند. بر اساس ماده ۱۸۳ قانون مدنی، عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد.
طبق این ماده، اصلی‌ترین جزء تعریف قرارداد توافق دو یا چند نفر با یکدیگر است، معمولا برای انعقاد قرارداد، قصد و رضایت درونی طرفین کافی است و زمانی که طرفین بر موضوعی توافق کنند، به انجام آن ملزم می‌شوند، به این نوع قراردادها «عقد رضایی» گفته می‌شود. از سوی دیگر در مقابل برخی عقود برای آن که آثار قانونی پیدا کند و از سوی مراجع قانونی مورد پذیرش قرار بگیرد، علاوه بر قصد و رضا به شرایط دیگری برای تحقق عقد احتیاج دارند، به این نوع از قراردادها، «عقد تشریفاتی» می‌گویند.
در تنظیم یک قرارداد اصول مشترکی وجود دارد که باید رعایت شود تا قرارداد هویت خود را حفظ کند و مسیر همکاری و ارتبط طرفین را مشخص کند و عدم رعایت این اصول و قواعد می‌تواند منجر به ناکارآمدی آن قرارداد شود.
اهمیت شرایط یک قرارداد
شرایطی که در یک قرارداد قید می‌شود می‌تواند باعث تمایز و یا برتری آن نسبت به سایر قراردادها شود. یک قرارداد احتمال دارد در هر زمینه‌ای از جمله: پیش‌فروش ساختمان، اجاره، بیمه، کاری، بیع و فروش ملک، مرابحه بانکی و انواع متعددی از قراردادهای دیگر باشد.
اما مهمترین موضوع در زمان تنظیم قرارداد، رعایت نکات حقوقی آن است؛ که ممکن است هر کسی علم آن را نداشته باشد، به همین جهت توصیه می‌شود در زمان تنظیم یک قرارداد از یک وکیل حرفه‌ای در امور قراردادها کمک گرفته شود.
در تنظیم قراردادها نکاتی وجود دارد که تنها وکیل قراردادها به آن آگاهی دارد. نکاتی مانند: عنوان قرارداد، ارکان قرارداد، الفاظ و کلمات قرارداد، قانون حاکم بر قرارداد و … اما بعضی نکات عمومی هم وجود دارد که توصیه می‌شود عموم مردم از آن اطلاع داشته باشند، تا عدم آگاهی آنها موجبات ناکارآمدی قرارداد و حتی زمینه کلاهبرداری را فراهم نکند.
به همین سبب ضروری است طرفین قرارداد، علاوه بر آگاهی از اصول حاکم بر قراردادها و شرایط تنظیم یک قرارداد خوب و استفاده از راهکارهای پیشگیری از نقض تعهدات در قراردادها، مهمترین دلایل ناکارآمدی یک قرارداد اطلاع داشته باشند تا طرفین با همراهی یک متخصص حقوقی در امور قراردادها بتوانند یک قرارداد خوب و کارآمد تنظیم کنند.
مهمترین دلایل ناکارآمدی یک قرارداد
دلایل ناکارآمدی یک قرارداد می‌تواند مختلف و متعدد باشد. برخی از مهمترین دلایل ناکارآمدی یک قرارداد به این نحو است:
-عدم شفافیت و ابهام در مفاد قرارداد:
اگر مفاهیم کلیدی و اصلی قرارداد بهم باشد و به طور دقیق و روشن تعریف نشده باشند، می‌تواند اختلاف نظر و تفسیر‌های مختلفی را وجود آورد که منجر به ناکارآمدی آن قرارداد شود.
استفاده از زبان پیچیده و غیرقابل فهم در قرارداد نیز موضوع دیگری است که می‌تواند ناکارآمدی قرارداد را در پی داشته باشد. یک قرارداد اصولی و صحیح باید به زبانی ساده و قابل فهم برای طرفین نوشته شود. استفاده از اصطلاحات تخصصی بدون توضیح، می‌تواند به سوء تفاهم منجر شود و زمینه‌ساز سواستفاده افراد را فراهم آورد.
-عدم شمول قرارداد نسبت به تمام جوانب قرارداد:
قرارداد باید تمام جنبه‌های مربوط به قرارداد را در نظر گرفته و شامل جزئیات کافی باشد. عدم پوشش برخی موارد می‌تواند به مشکلات بعدی منجر شود.
همچنین اگر قرارداد به گونه‌ای باشد که منافع یک طرف به طور غیرمنصفانه بیشتر از طرف دیگر باشد، به مرور زمان منجر به نارضایتی و ناکارآمدی قرارداد خواهد شد.
-مشکلات اجرایی قرارداد:
اگر تعهدات قرارداد به دلیل محدودیت‌های فنی، قانونی یا مالی غیرقابل اجرا باشند، قرارداد ناکارآمد خواهد بود.
همچنین عدم وجود مسیری روشن و واضح برای حل اختلافات احتمالی، می‌تواند منجر به اتلاف وقت و هزینه شود و اجرای قرارداد را دشوار کند.
از سوی دیگر عدم وجود ضمانت اجرای مناسب نیز از مواردی است که منجر به ناکارآمدی قرارداد خواهد شد. اگر برای عدم اجرای تعهدات، جریمه یا ضمانت اجرای کافی در نظر گرفته نشده باشد، طرفین ممکن است تعهدات خود را به درستی انجام ندهند.
تغییرات در شرایط بازار و تغییر قوانین و مقررات، همانند تصویب قوانین و مقررات جدید می‌تواند اجرای قرارداد را دشوار یا غیرقانونی کند.
-دلایل مربوط به طرفین قرارداد:
عدم حسن نیت و عدم توانایی در انجام تعهدات از عواملی است که مربوط به طرفین قرارداد است و می‌تواند منجر به ناکارآمدی قرارداد شود.
اگر یکی از طرفین قرارداد با حسن نیت عمل نکند و به تعهدات خود پایبند نباشد، یا اینکه یکی از طرفین فاقد توانایی مالی یا فنی برای انجام تعهدات خود باشد، قرارداد با مشکل مواجه خواهد شد و ممکن است ناکارآمد شود.
به طور خلاصه باید گفت، یک قرارداد ناکارآمد، قراردادی است که به دلیل ابهام، مشکلات اجرایی، تغییرات خارجی یا عدم حسن نیت طرفین، به طور کامل یا جزئی، بخشی از اهداف خود را محقق نمی‌کند و منجر به اتلاف وقت، هزینه، یا اختلافات بین طرفین می‌شود. به منظور جلوگیری از این مشکلات، نوشتن یک قرارداد شفاف، دقیق، جامع و با در نظر گرفتن تمام جوانب ضروری است.
