در حقوق قراردادها، «خیار» به معنای حقی است که به یکی از طرفین (یا هر دو طرف) قرارداد داده می‌شود تا بتواند در شرایط خاصی قرارداد را فسخ کند. این حق معمولاً به دلایل قانونی، قراردادی یا شرایط خاص عرفی ایجاد می‌شود. وجود خیار در قراردادها باعث انعطاف‌پذیری بیشتر قراردادها می‌شود و از بروز ضرر به یکی از طرفین جلوگیری می‌کند.
خیارات در فقه و حقوق ایران در ماده ۳۹۶ قانون مدنی فهرست شده‌اند و شامل انواعی چون خیار مجلس، خیار شرط، خیار غَبن، خیار عیب، خیار تدلیس، خیار تأخیر ثمن و غیره هستند. هر یک از این خیارات ویژگی‌ها و شرایط خاصی دارند.
انواع خیار و مثال‌ها
- ۱. خیار شرط
خیار شرط زمانی به وجود می‌آید که در قرارداد به صورت صریح شرط شود که یکی از طرفین (یا هر دو) تا مدت معینی حق فسخ قرارداد را داشته باشند.
مثال:
فرض کنید علی خانه‌ای را به مبلغ ۲ میلیارد تومان به رضا می‌فروشد و در قرارداد شرط می‌شود که رضا تا ۱۰ روز حق دارد قرارداد را فسخ کند. اگر رضا در این مدت تصمیم بگیرد قرارداد را فسخ کند، می‌تواند از این حق استفاده کند.
- ۲. خیار غَبن
این خیار زمانی ایجاد می‌شود که یکی از طرفین در قرارداد به دلیل عدم تعادل قیمت دچار زیان فاحش شده باشد.
مثال:فرض کنید فردی ماشینی را به قیمت ۵۰۰ میلیون تومان خریداری کند، اما بعدها متوجه شود که ارزش واقعی ماشین ۲۰۰ میلیون تومان بوده است. در این حالت، خریدار می‌تواند به دلیل غبن، قرارداد را فسخ کند.
- ۳. خیار عیب
این خیار زمانی ایجاد می‌شود که پس از انعقاد قرارداد مشخص شود مال مورد معامله دارای عیب یا نقصی بوده که طرف مقابل از آن آگاه نبوده است.
مثال:
علی یک لپ‌تاپ را به رضا می‌فروشد و در قرارداد ذکر می‌شود که لپ‌تاپ سالم است. اما پس از تحویل، رضا متوجه می‌شود که باتری لپ‌تاپ خراب است. در این حالت، رضا می‌تواند با استفاده از خیار عیب، قرارداد را فسخ کند.
- ۴. خیار تدلیس
خیار تدلیس زمانی مطرح می‌شود که یکی از طرفین با فریب یا ارائه اطلاعات نادرست، طرف مقابل را به انجام معامله ترغیب کرده باشد.
مثال:فردی ملکی را به خریدار می‌فروشد و با حیله و تقلب مدعی می‌شود که ملک ۱۰ سال بیشتر قدمت ندارد اما بعد مشخص می‌شود ملک ۳۰ ساله است.خریدار می‌تواند به دلیل تدلیس، قرارداد را فسخ کند.
اهمیت خیارات در قراردادها
وجود خیارات در قراردادها یک نوع ضمانت اجرایی برای اجرای عادلانه معاملات است. این حقوق از یک سو به طرفین اطمینان می‌دهد که در صورت وقوع شرایط خاص می‌توانند قرارداد را فسخ کنند و از ضرر و زیان جلوگیری کنند و از سوی دیگر نظم حقوقی را در معاملات برقرار می‌سازد.
اسقاط کافه خیارات در قراردادها
یکی از اصطلاحاتی که در قراردادها بسیار استفاده می‌شود، «اسقاط کافه خیارات» است. این عبارت به معنای این است که طرفین قرارداد به صورت صریح یا ضمنی توافق می‌کنند که تمامی خیارات (حق فسخ‌هایی که ممکن است به دلایل مختلف به وجود بیاید) را از خود ساقط کنند. به عبارت دیگر، با درج این شرط در قرارداد، هیچ‌یک از طرفین حق ندارند به استناد به خیارات مختلف (مانند خیار غبن، عیب، تدلیس و غیره) قرارداد را فسخ کنند.
تاثیر اسقاط کافه خیارات در قرارداد
اسقاط کافه خیارات تأثیر بسیار مهمی بر قرارداد دارد و باعث می‌شود:
- ثبات قرارداد:
طرفین با درج این شرط، توافق می‌کنند که قرارداد به هیچ دلیلی قابل فسخ نباشد و باید به تعهدات خود پایبند باشند. این امر به تثبیت روابط حقوقی طرفین کمک می‌کند.
- حذف ضمانت‌های قانونی:
با اسقاط کافه خیارات، طرفین حق استفاده از حمایت‌هایی که قانون در قالب خیارات برای آن‌ها در نظر گرفته است را از خود سلب می‌کنند.
- استثنا در موارد خاص:
حتی اگر شرط اسقاط کافه خیارات در قرارداد وجود داشته باشد، برخی خیارات همچنان ممکن است باقی بمانند، مگر اینکه به صراحت به آن‌ها اشاره شده باشد. برای مثال:
- خیار تدلیس: اگر یکی از طرفین در معامله فریب خورده باشد، اسقاط کافه خیارات معمولاً شامل این خیار نمی‌شود، مگر اینکه به طور واضح در قرارداد ذکر شود.
- خیار شرط: اگر خیار شرط به صراحت در قرارداد تعیین شده باشد، این حق حتی با اسقاط کافه خیارات باقی می‌ماند.
- آگاهی و رضایت طرفین:
درج شرط اسقاط کافه خیارات در قرارداد نشان‌دهنده آگاهی و رضایت طرفین نسبت به عدم استفاده از حق فسخ است. بنابراین این شرط تنها زمانی معتبر است که طرفین با اختیار و آگاهی کامل آن را پذیرفته باشند.
مثال عملی از اسقاط کافه خیارات
مثال ۱:
فرض کنید علی خانه‌ای را به رضا می‌فروشد و در قرارداد شرط می‌شود: «خریدار و فروشنده با اسقاط کافه خیارات، حق فسخ قرارداد به هر دلیل را از خود سلب می‌کنند.» در این حالت، رضا نمی‌تواند به دلیل خیار غبن (مثلاً اگر قیمت خانه بسیار بیشتر از ارزش واقعی باشد) قرارداد را فسخ کند.
مثال ۲:
در معامله‌ای، ماشین دست‌دومی به مبلغ توافقی فروخته می‌شود و در قرارداد ذکر می‌شود که «اسقاط کافه خیارات، ولو خیار غبن فاحش» انجام شده است. این شرط به این معناست که حتی اگر خریدار متوجه شود قیمت ماشین بسیار بیشتر از ارزش واقعی بوده است، نمی‌تواند به استناد خیار غبن قرارداد را فسخ کند.
شرط اسقاط کافه خیارات ابزاری مهم در قراردادهاست که به طرفین این امکان را می‌دهد تا از فسخ قرارداد به دلایل قانونی جلوگیری کنند و تعهدات را قطعی کنند. با این حال، لازم است که طرفین پیش از پذیرش این شرط، از آثار و پیامدهای آن آگاه باشند تا دچار ضرر و زیان نشوند.
به همین دلیل توصیه می‌شود حتما قبل از امضای هر قراردادی با وکیل مشورت کنید.
وکلای دفتر وکالت دادمان آمادگی دارند تا در مورد تنظیم قراردادهای داخلی و بین المللی به شما کمک کنند.
